Skąd się wzięła "Zdrowaśka"
Co to jest? Skąd pochodzi? O co chodzi?

Inna nazwa tej modlitwy, to "Pozdrowienie anielskie" Kanwą powstania głównej części modlitwy było wydarzenie określane Zwiastowaniem.

Tak się zaczęło

Otóż, Bóg wysłał anioła Gabriela do miasta Nazaret, aby zdradził Maryi plany Boga i oznajmił Jego wolę. Posłaniec z nieba, podczas pozdrowienia Maryi wypowiada w imieniu Boga następujące słowa (było to jeszcze przed poczęciem Jezusa): "Bądź pozdrowiona, pełna łaski, Pan z Tobą, błogosławiona jesteś między niewiastami." (Łk 1,28). To radosne Orędzie o Wcieleniu - że Bóg stanie się Człowiekiem - stanowi osnowę całej modlitwy. Anioł objawia wolę Boga, jednocześnie wskazując, że Maryja jest człowiekiem, obdarzonym pełnią łaski. Każdy człowiek nosi w sobie obraz i podobieństwo Boga i jest mieszkaniem Boga, miejscem obecności Bożej łaski. Maryja jest tą łaską Boga napełniona w najwyższym, możliwym dla człowieka stopniu. Nie może być mowy o pomyłce, ponieważ te słowa, opinia, sąd o Maryi nie pochodzą od człowieka, lecz od samego Boga.

Elżbieta prowokuje

Po tym wydarzeniu (Zwiastowaniu) Maryja wybiera się w góry do swojej krewnej Elżbiety. Choć Elżbieta uchodziła za osobę niepłodną i była już w podeszłym wieku, anioł Gabriel ujawnił Maryi, że jest od sześciu miesięcy w stanie błogosławionym.
Kiedy Maryja weszła do jej domu i pozdrowiła Elżbietę (przywitała się z nią), żyjące w łonie Elżbiety dziecko poruszyło się i pod natchnieniem Ducha, który ją napełnił, Elżbieta "Wydała okrzyk i powiedziała: Błogosławiona jesteś między niewiastami i błogosławiony jest owoc Twojego łona." (Łk 1,42)
Modlitwa "Zdrowaś Maryjo" w swej istotnej, głównej części jest więc, jak widzimy, objawioną przez Boga prawdą, którą my tylko powtarzamy. My włączamy się w nurt pochwały, którą pod adresem Maryi pierwszy skierował sam Stwórca.

Ze Wschodu na Zachód

Zanim te dwie wypowiedzi (Gabriela i Elżbiety) połączono, minęło trochę czasu. Miało to miejsce w liturgii Kościoła na wschodzie (greckojęzycznej). Co najmniej od IV wieku Kościół na wschodzie używał jako formuły modlitewnej słów: "Bądź pozdrowiona, pełna łaski, Pan z Tobą. Błogosławiona jesteś między niewiastami i błogosławiony jest owoc Twojego łona." Około VII wieku ten zwyczaj przeszedł także do liturgii rzymskiej (czyli zachodniej).

Z salonów do alkowy i pod strzechy

Najpierw owa modlitwa znalazła się w formularzu mszalnym na święto Zwiastowania. Potem stała się modlitwą prywatną. Żywe pragnienie nieustannej modlitwy, jako odpowiedzi na zachętę Jezusa: "Czuwajcie i módlcie się, abyście nie ulegli pokusie; duch wprawdzie ochoczy, ale ciało słabe." [Mt 26,41] i św. Pawła: "Nieustannie się módlcie" [1 Tes 5,17], prowadziło do poszukiwania łatwych do zapamiętania formuł, które pomogłyby żyć w ciągu dnia w Bożej obecności. Przez całe średniowiecze wśród tych ulubionych formuł modlitwy była "Zdrowaśka". Najstarsze świadectwo zwyczaju powtarzania "Zdrowaś Maryjo" jako modlitwy prywatnej pochodzi z IX wieku. Popularyzowana w wieku XI-XII przez cystersów i benedyktynów praktyka ta rozkwita. "Zdrowaśkę" odmawiają zarówno duchowni jak i świeccy.
Niektórzy codziennie odmawiają "Zdrowaśki" nawet po kilkaset razy! Odmawia się ją obok Psalmów lub razem z nimi albo zamiast nich. Na przykład krewna św. Bernarda z Clairvaux codziennie recytowała cały Psałterz, a ponadto w pewne dni odmawiała 300 Zdrowasiek, a w święta Maryjne - aż 1000 razy (chodzi o bł. Ascelinę Boulancourt [112/1-1195]).

Pojawia się Imię Jezus

W średniowieczu coraz bardziej wzrastała świadomość mocy Imienia Jezus. Rosła także cześć dla Imienia Maryi. W tym czasie Imię Jezus pojawiło się także w Pozdrowieniu anielskim. Szczególną rolę przypisuje się tu papieżowi Urbanowi IV, który za dołączanie do Zdrowaśki imienia Jezus przyznał specjalny odpust. Trudno natomiast stwierdzić precyzyjnie, od kiedy w "Zdrowaśce" pojawiło się imię Maryi.
Wprowadzenie do tekstu Imion Jezusa i Maryi, uczyniło tę modlitwę bardziej przejrzystą.

Finał, który znamy

W wieku XV dołączono jeszcze osobistą prośbę do Maryi o wstawiennictwo za życia i w godzinę śmierci. Już na początku XVI wieku spotykamy tę ostatnią część "Zdrowaśki" w brewiarzach franciszkańskich. Choć o jej genezie mamy mniej informacji, to wydaje się, że stanowi ona rozwinięcie jednego z wezwań "Litanii do Wszystkich Świętych" z początku VII w. Maryja, jako Matka Boża (Matka Jezusa, który jest Drugą Osobą Bożą), występuje tam bezpośrednio po Osobach Trójcy Świętej: "Święta Maryjo, módl się za nami". Wiek XV wzbogacił to wezwanie o słowa: "Módl się za nami grzesznymi."
W roku 1568 papież Pius V zatwierdza cały tekst modlitwy już łącznie z zakończeniem: "Módl się za nami grzesznymi teraz i w godzinę śmierci naszej. Amen."

Językowy niuans

Gwoli ścisłości warto wspomnieć, że słowa pozdrowienia anielskiego, nie były, oczywiście, wypowiedziane w języku polskim, lecz takim, jakim posługiwała się Maryja. Stąd również w każdym języku słowa tej modlitwy brzmią inaczej, aby wyrażana przez nie treść była zrozumiała dla wypowiadających je. Modlitwa zaczyna się od pozdrowienia. U nas używa się staropolskiego zwrotu "Zdrowaś" (dosłownie oznaczał on życzenie - Bądź zdrowa!), który jest słowem radosnego pozdrowienia. Inaczej można by powiedzieć: "Raduj się", "Ciesz się", "Bądź pozdrowiona", "Bądź szczęśliwa", "Witaj".

Bóg najważniejszy

Kończąc tę skróconą historię tak doniosłej modlitwy trzeba podkreślić, że zarzuty jakoby modlitwa "Zdrowaś Maryjo" (i cała cześć oddawana Maryi) była sprzeczna z Biblią i stanowiła zaprzeczenie zdrowej pobożności opartej na kulcie jedynego Boga, należy odrzucić jako uprzedzenia wynikające z nieznajomości Objawienia (spisanego w Piśmie św. i Żywej Tradycji Kościoła).

Część oddawana Maryi wypływa z Pisma św., a opiera się na fakcie wybrania Maryi przez Boga, aby z Niej narodził się Jezus, który jest Synem Bożym, oczekiwanym Mesjaszem, Odkupicielem i jedynym Zbawicielem. Miejsce i cześć, którą oddajemy Maryi wypływa z roli, jaką Bóg Jej wyznaczył w planie zbawienia ludzkości.

O. Rufus