Nasze rozważania rozpocznijmy od mnicha, który jako pierwszy przedstawił spójną doktrynę dotyczącą acedii. Był to Ewagriusz z Pontu (345-399). Wraz z nim wchodzimy w bardzo szczególny kontekst, a mianowicie w przestrzeń pustyni. Po edykcie mediolańskim z 313 roku, który oficjalnie położył kres prześladowaniom chrześcijan w Cesarstwie Rzymskim, powstał w Kościele niezwykły nurt duchowości: niektórzy chrześcijanie, niezależnie od stanu czy pochodzenia społecznego, wkraczali na drogę wiodącą ich na pustynię, aby tam prowadzić w samotności życie modlitwy i ascezy. Zgodnie z koncepcją biblijną pustynia jest miejscem bliskości z Bogiem [1], a jednocześnie miejscem walki duchowej [2]. Chrześcijanie ci, zwani Ojcami Pustyni, znaleźli się więc u źródeł wielkiego nurtu monastycyzmu w Kościele.

 

Aby głębiej wejść w to zagadnienie, proponuję zacząć od dwóch krótkich, aczkolwiek bardzo treściwych, apoftegmatów [3] zaczerpniętych właśnie od Ojców Pustyni. Oto pierwszy z nich:

 

Pewnego brata przez dziewięć lat atakowała myśl, aby opuścić wspólnotę braci. Codziennie podnosił płaszcz, na którym zwykł spać, aby odejść. Lecz kiedy nastawał wieczór, mówił sobie: Jutro odejdę stąd. Rano natomiast myślał: Zmuś się, by zostać tu jeszcze jeden dzień dla Boga. Czynił tak dzień w dzień dziewięć lat. Potem Bóg odsunął od niego tę pokusę [4].

 

A oto drugi ze wspomnianych tekstów:

 

W sobotę przed świętem przybyli bracia na posiłek do kościoła w Celach. Gdy przyniesiono półmisek kaszy, abba Helladiusz Aleksandryjski zaczął płakać. Zapytał go abba Jakub: Czego płaczesz, abba?. On odpowiedział: Ponieważ odeszła radość duszy, to jest post, a przyszło pocieszenie ciała [5].

 

Oto jaką koncepcję radości mieli Ojcowie Pustyni. Być może w pierwszej chwili wywołuje ona nasz uśmiech, ale jeśli się nad nią zastanowić, jest absolutnie nadzwyczajna!

 

Powróćmy jednak do Ewagriusza z Pontu, który należał do trzeciego pokolenia Ojców Pustyni. Warto byłoby zatrzymać się nad jego życiem nieco dłużej, ale takie studium wykracza poza ramy niniejszego opracowania [6].

 

W tym miejscu powiedzmy po prostu, że Ewagriusz należał do tej kategorii ludzi - dość często spotykanych w historii Kościoła - którzy pod niejednym względem doznali w życiu różnych sprzeczności: najpierw był światowcem, potem pokornym Ojcem Pustyni; za życia cieszył się wielkim poważaniem, po śmierci natomiast przez długi czas był dyskredytowany [7]. Przeżywszy kawał burzliwego życia, Ewagriusz został pustelnikiem, którego cechowała wyrozumiałość i doprawdy wyjątkowa dobroć, ale także bezkompromisowa surowość w życiu osobistym. Długie lata spędzone na pustyni były dla niego czasem wielkiej aktywności literackiej. Ewagriusz stworzył dzieła wysoko cenione przez jego licznych przyjaciół i uczniów. Można powiedzieć, że dorobek Ewagriusza umożliwił spójne usystematyzowanie doktryny Ojców Pustyni.

 

______________________

 

[1]  Zob. na przykład słowa z rozdziału drugiego proroczej Księgi Ozeasza (Oz 2, 16-17).

[2]  Chodzi na przykład o walkę Jezusa z szatanem na pustyni (zob. Mt 4, 1-11; Mk 1, 12-13; Łk 4, 1-13).

[3]  Apoftegmaty to krótkie formy pisemne - anegdoty, sentencje, zapiski czy wypowiedzi - przypisywane Ojcom Pustyni, mnichom żyjącym w samotniach bądź niewielkich wspólnotach w Egipcie u schyłku III wieku i w IV wieku.

[4]  Apoftegmat nr 39 (1207), w: Apoftegmaty Ojców Pustyni, tom 2, Kolekcja systematyczna, tłum. ks. Marek Kozera, Wydawnictwo Benedyktynów Tyniec, Kraków 1995, s. 156.

[5]  Abba Helladiusz, Alphabetikon, apoftegmat nr 3 (949), tłum. Małgorzata Borkowska, w: Apoftegmaty Ojców Pustyni, tom 1, ATK, Warszawa 1986, s. 137.

[6]  Aby dowiedzieć się więcej o życiu Ewagriusza z Pontu, warto sięgnąć po rozprawę Antoinea Guillamonta Un philosophe au désert: Evagre le Pontique, w: Textes et Traditions, vol. 8, Librairie Philosophique J. Vrin, Paris 2004. 
[7] Zob. Palladius, Histoire Lausiaque, nr 38, w: Spiritualite Orientale, vol. 75, red. Nicolas Molinier, Bellefontaine, Begrolles-en-Mauges 1999.