Urodzony w Tarsie

W Dziejach Apostolskich trzykrotnie pojawia się informacja, że św. Paweł urodził się w mieście Tars. Pierwszy raz znajdujemy ją w tekście przedstawiającym okoliczności jego nawrócenia w drodze do Damaszku, a mianowicie w poleceniu, jakie usłyszał Ananiasz, by udać się na ulicę Prostą i zapytać o Szawła z Tarsu, bo właśnie się modli (Dz 9,11). Drugi raz miejsce swojego urodzenia podaje sam Paweł, zwracając się po aresztowaniu do trybuna, od którego zależały jego dalsze losy: Ja jestem Żydem z Tarsu, obywatelem znacznego miasta w Cylicji (21,39). Wkrótce potem tak samo przedstawia się rodakom zgromadzonym na terenie świątyni jerozolimskiej, którzy byli świadkami jego pojmania: Ja jestem Żydem urodzonym w Tarsie w Cylicji (22,3).

Tars był jednym z głównych miast Cylicji, krainy na południu Azji Mniejszej, dzisiejszej Turcji. Położony na równinie, w pobliżu rzeki Cydnus (tureckie Tarsus Suyu), jest niejako wciśnięty między Morze Śródziemne i wysokie pasmo gór Taurus, około 20 km od wybrzeża i 50 km od gór. Dzieje miasta sięgają czasów przedhistorycznych, a w dokumentach hetyckich datowanych na połowę II tysiąclecia przed Chr. jest ono wzmiankowane pod nazwą Tarša. W następnych wiekach cały region przechodził z rąk do rąk: rządzili tutaj Asyryjczycy, Persowie i Macedończycy, a pod koniec ery przedchrześcijańskiej, na przełomie III i II w. przed Chr., zawładnęła nim rządząca w Antiochii nad Orontesem syryjska dynastia Seleucydów. W 67. r. przed Chr., podczas zwycięskiej wyprawy Pompejusza, terytorium zaanektowali Rzymianie. Niedługo potem cesarz Marek Antoniusz (82-30 przed Chr.) przyznał Tarsowi status miasta wolnego i niezależność. W latach 52-50 rządy w Cylicji sprawował słynny orator Cyceron, zostawiając po sobie trwałą i życzliwą pamięć.

Złoty wiek

Na przełomie ery przechrześcijańskiej i chrześcijańskiej Tars przeżywał swój "złoty wiek". Chętnie osiedlali się w nim przybysze z różnych stron Azji Mniejszej, Mezopotamii i Bliskiego Wschodu. Okolica słynęła z żyznej gleby i rozległych upraw lnu, więc pewnie tu późniejszy apostoł nauczył się  wyrabiania namiotów, co na pewnym etapie stało się ważnym źródłem jego utrzymania.

W Tarsie krzyżowały się drogi łączące Mezopotamię z Efezem, położonym na zachodnim wybrzeżu Azji Mniejszej oraz Syrię i Palestynę, a nawet Egipt, ze środkową Anatolią oraz Europą, Morzem Czarnym i Kaukazem. Zręcznie wykorzystywano dogodne położenie nad rzeką, budując port, do którego przybywały statki płynące wzdłuż wybrzeży Morza Śródziemnego. W 41 r. przed Chr. w Tarsie odbyło się opisane przez Plutarcha, a potem przez Szekspira, legendarne spotkanie Antoniusza z Kleopatrą, która przybyła jako Wenus, płynąc od morza w górę rzeki. Tars był szeroko znany ze swoich szkół filozoficznych i retorycznych. Stąd wywodzili się słynni w świecie starożytnym stoicy, a także słynny rzeźbiarz Atenodoros oraz Nestor.
Nie potrafimy dokładnie ustalić, kiedy w te strony dotarli pierwsi Żydzi. Najstarsze osadnictwo mogło sięgać nawet deportacji asyryjskich z Królestwa Izraela pod koniec VIII w, przed Chrystusem, natomiast niemal pewne jest osadnictwo podczas wygnania babilońskiego (586-539 przed. Chr.). Przemieszczaniu się ludności sprzyjał następnie okres perski (539-333), a potem hellenistyczny (333-63 przed Chr.). Gdy rządy we wschodnim basenie Morza Śródziemnego przejęli Rzymianie, wspólnota żydowska w Cylicji była już liczebnie znacząca, prężna i dobrze zorganizowana.

Młodszy od Jezusa

Chłopiec otrzymał po narodzeniu imię Szaul, spolszczone jako Saul lub częściej jako Szaweł. Z najbardziej prawdopodobnych szacunków wynika, że urodził się między 7 a 10 r. po Chr. Mając na względzie błąd, który w VI w. popełnił Dionizy Mały, ustalając początek ery chrześcijańskiej na około 4-6 lat przed urodzeniem Jezusa Chrystusa, trzeba przyjąć, że Paweł był młodszy od Jezusa o kilkanaście lat. W 36 r., kilka lat po śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa, ci, którzy kamienowali Szczepana, złożyli swe szaty u stóp młodzieńca, zwanego Szawłem (Dz 7,58). Wyznaczając Rok św. Pawła, upamiętniający 2000. rocznicę jego narodzin, na lata 2008-2009, Benedykt XVI przychylił się do poglądu, że Szaweł był młodszy od Jezusa o około 12-15 lat.

W Tarsie zachowało się kilka starożytnych pamiątek. Najbardziej znane są pozostałości bramy rzymskiej, nazywanej Bramą Kleopatry albo Bramą św. Pawła, wzniesionej z materiałów pozyskanych ze starszych budowli. Pielgrzymi i turyści licznie  odwiedzają tzw. studnię św. Pawła w dawnej żydowskiej dzielnicy miasta. Na uwagę zasługuje też ormiański kościół pod wezwaniem św. Piotra, datowany na drugą połowę I tysiąclecia, który w XV w. został zamieniony na meczet, a obecnie pełni rolę muzeum.

ks. Waldemar Chrostowski