Jednym z elementów współczesnej kultury jest kult ciała. Zalewani jesteśmy reklamami zapewniającymi, że proponowane specyfiki zagwarantują witalność, młody wygląd i urodę. Jak przysłowiowe grzyby po deszczu wyrastają coraz to nowe salony urody, kluby fitness czy ośrodki SPA oferujące kompleksową odnowę biologiczną.

 

Siłownie, solaria i aquaparki są już codziennością. W tym kontekście chrześcijańska asceza jawi się według niektórych opinii jako kompletnie zdezaktualizowany relikt przeszłości lub wręcz dowód na szkodliwość praktykowania wiary. Przy tej okazji chętnie przywołuje się wyrafinowane sposoby umartwiania czy wręcz wyniszczania ciała, stosowane przed wiekami przez ascetów. Jednak kard. Paul Josef Cordes, który prezentował tegoroczne orędzie wielkopostne Benedykta XVI, zwracając uwagę na rozpowszechniające się „nowoczesne świątynie pielęgnacji ciała”, do których w 2006 r. uczęszczało ok. 8 mln Włochów, wydając na ten cel 15 mld euro, mimo wszystko zachęcał do odkrycia głębokiego sensu chrześcijańskiego postu. Ale czy jest to jeszcze możliwe? Czy można mówić o chrześcijańskiej kulturze ciała?

 

 

Dziwnie to dzisiaj brzmi. Jednak warto pamiętać, że asceza (z greckiego) oznacza po prostu ćwiczenie, trening pozwalający uzyskać jakąś sprawność. W starożytnej Grecji uprawiali ją atleci i żołnierze po to, by osiągnąć sprawność fizyczną. Mędrcy, by stać się dobrymi ludźmi lub by osiągnąć zjednoczenie z bóstwem. Tak czy inaczej, asceza wymagała wysiłku, samozaparcia i wielu wyrzeczeń. W tym sensie możemy powiedzieć, że gdy ktoś zdobywa się na tego typu wysiłki, jest ascetą. Współcześnie jednak pojęcie to zostało zawężone do wyrzeczeń podejmowanych z pobudek religijnych, których celem ma być doskonalenie swojego człowieczeństwa i często wiąże się z umartwieniem ciała. Czy jednak jest to do pogodzenia z kultem ciała?

 

Trzeba przyznać, że w historii chrześcijaństwa stosunek do ciała ewoluował. Nie było to jednak spowodowane zmienianiem prawd wiary czy ich wypaczaniem, lecz kontekstem kulturowym. Czytając Ewangelie, nie znajdziemy uzasadnienia ani dla wyniszczania i pogardzania ciałem, ani dla jego uwielbiania. Jezus leczy chore ciała, karmi je, a zmęczonych uczniów zachęca do odpoczynku. Jednocześnie jednak zwraca uwagę na konieczność zadbania o czystość i prawość ludzkiego wnętrza, a w tym pomocna jest między innymi praktyka postu i wyrzeczenia.

 

 

Surowe i podejrzliwe traktowanie ciała w pierwszych wiekach i średniowieczu wynikało z przesycenia kultury tamtych czasów filozofią platońską. Filozofia Platona z jego podziałem na świat materialny, który jest jedynie cieniem wiecznych i doskonałych idei, wydawała się bardzo dobrym narzędziem do wyrażania prawd wiary aż do XII w. W filozofii tej ciało człowieka pojmowane było jako więzienie dla duszy. W konsekwencji nie zasługiwało ono na uwagę, wręcz przeciwnie, winno być doświadczane, aby wyzwalać ducha.

 

Chociaż Kościół potępiał skrajnie negatywny stosunek wobec ciała (np. synody w Gangra w 343 r. i w Bradzie w 534 r.), a Ojcowie Kościoła zwracali uwagę na przysługującą ciału godność obrazu Bożego (np. św. Cyryl Jerozolimski, św. Jan Chryzostom), to jednak dopiero w okresie, gdy mentalność chrześcijan Zachodu była kształtowana przez myśl Arystotelesa, powszechne spojrzenie na ciało zaczęło się zmieniać. Ewangelia ciągle pozostawała ta sama, ale kultura, w której ją odczytywano, nie postrzegała już świata jako cienia prawdziwej, boskiej rzeczywistości.

 

Intelektualiści zainspirowani pracami św. Tomasza z Akwinu zaczęli patrzeć na świat przez pryzmat filozofii Arystotelesa, a ta kazała im zwrócić baczniejszą uwagę na świat materialny i w samych rzeczach szukać ich istoty (substancji). W świetle tej filozofii nowym blaskiem zajaśniały niezmienne prawdy wiary. To co Bóg stworzył jest dobre. Człowieka stworzony na obraz i podobieństwo Boga został nobilitowany, gdy sam Bóg przyjął ludzkie ciało, które jest świątynią Ducha Świętego. Człowiek powinien zatem troszczyć się o ciało jako dar samego Boga, ale jednoczenie nie powinien zapominać, że jest ono, podobnie jak cały materialny świat, doczesne i nie stanowi ostatecznego celu i sensu życia.